Blackout w Hiszpanii i Portugalii ujawnił braki europejskiego systemu elektroenergetycznego. Niezbędna modernizacja sieci i połączeń między krajami

Widzimy, jak trudnym i wymagającym tematem jest energia, energetyka i infrastruktura energetyczna. To, co nastąpiło na Półwyspie Iberyjskim, było szokiem, że w XXI wieku można w ciągu paru chwil właściwie odłączyć dwa tak istotne kraje europejskie od dostaw prądu. To odłączenie trwało przez bardzo wiele godzin i pokazało, jak bardzo kraje są nieprzygotowane do przerw w dostawach prądu. To tym większe wyzwanie dla Unii Europejskiej – podkreśla w rozmowie z agencją Newseria Michał Kobosko, poseł do Parlamentu Europejskiego z Polski 2050, członek Renew Europe.

28 kwietnia 2025 roku koło południa w Hiszpanii i Portugalii doszło do rozległych przerw w dostawie prądu. Pobór mocy w ciągu kilkunastu minut gwałtownie spadł, a iberyjska sieć została automatycznie odłączona od reszty Europy. Przez kilkanaście godzin miliony osób były pozbawione dostępu do prądu, zakłócony został dostęp do usług telekomunikacyjnych i stanął transport publiczny. Ucierpiały też niektóre obszary we Francji w pobliżu granicy z Hiszpanią, choć na bardzo krótki okres. Dostawy energii elektrycznej na dotkniętym obszarze zostały przywrócone dzięki zasobom energetycznym (takim jak elektrownie wodne) oraz połączeniom energetycznym z Francją i Marokiem. Europejska Sieć Operatorów Systemów Przesyłowych Energii Elektrycznej powołała panel ekspertów do zbadania incydentu.

Bezpieczeństwo energetyczne to dzisiaj jeden z kluczowych elementów szeroko rozumianego bezpieczeństwa. Na poziomie unijnym przede wszystkim odpowiedzialność powinna dotyczyć zsynchronizowania między sobą systemów energetycznych, połączeń, czyli tak zwanych interkonektorów energetycznych, bo to jedna z rzeczy, które zawiodły w sytuacji blackoutu na Półwyspie Iberyjskim. Okazało się, że Hiszpania i Portugalia nie są w wystarczającym stopniu połączone z innymi krajami, by mogły w razie kryzysu skorzystać z dostaw prądu z krajów ościennych, co w Polsce mamy dużo lepiej rozwiązane – wskazuje europoseł Polski 2050.

Większość krajów w Europie należy do tzw. Kontynentalnego Systemu Synchronicznego (ENTSO-E Continental Europe Synchronous Area). To znaczy, że wszystkie połączone sieci energetyczne pracują w jednej wspólnej częstotliwości 50 Hz, jeśli w danym fragmencie sieci częstotliwość nagle wzrośnie lub spadnie, na połączeniach powstają ogromne różnice faz i napięć, a przekaźniki, aby chronić cały system, odłączają awaryjny fragment. Prawdopodobnie taka sytuacja miała miejsce podczas niedawnego blackoutu. Różnica częstotliwości między Hiszpanią a Francją rosła, w efekcie brak synchronizacji częstotliwości spowodował automatyczne odcięcie Hiszpanii, by nie zniszczyć całego systemu kontynentalnego.

Ostatnie blackouty pokazują, jak kluczowa będzie sprawa dostaw zielonej, taniej i przede wszystkim stabilnej energii, czyli także rozbudowa infrastruktury, sieci przesyłowych, interkonektorów energetycznych – przekonuje Michał Kobosko.

Ma to szczególne znaczenie w obliczu stale rosnącego zapotrzebowania na energię elektryczną. Zgodnie z najnowszym raportem Międzynarodowej Agencji Energetycznej (IEA) światowe zużycie energii elektrycznej będzie rosło szybciej niż w ostatnich latach, o blisko 4 proc. rocznie do 2027 roku. Globalne zużycie wzrośnie w latach 2025–2027 o rekordowe 3500 TWh. Jednocześnie sieci będą musiały obsługiwać bardziej cyfrowy, zdecentralizowany i elastyczny system, który obejmuje coraz więcej odnawialnych źródeł energii.

Jak wyjaśniają eksperci firmy Eaton, chociaż wykorzystanie OZE jest niezbędne do realizacji transformacji energetycznej oraz ograniczenia emisji CO2, to zmienność w ilości produkowanej przez nie energii wpływa destabilizująco na częstotliwość sieci elektroenergetycznej. Gdy produkcja energii ze źródeł odnawialnych przewyższa zapotrzebowanie na nią, częstotliwość rośnie; gdy podaż spada, a popyt jest wysoki – częstotliwość maleje. Takie wahania zwiększają ryzyko poważnych awarii w całym systemie. Eksperci wskazują m.in. na konieczność unowocześnienia infrastruktury przesyłowej – nie tylko w zakresie rozbudowy sieci, ale też wdrożenia nowoczesnych systemów monitorowania wahań napięcia i automatycznego reagowania na nie. Potrzebne są również równolegle realizowane inwestycje w magazyny energii, które pozwolą gromadzić nadwyżki generowane przez OZE i wykorzystać je w okresach zwiększonego zapotrzebowania na energię, a także ściślejsza współpraca transgraniczna między operatorami systemów przesyłowych w Europie.

Komisja Europejska wskazuje, że z uwagi na to, że 40 proc. sieci dystrybucyjnych w Europie ma już ponad 40 lat, a transgraniczne zdolności przesyłowe mają się podwoić do 2030 roku, konieczne są inwestycje modernizacyjne o wartości 584 mld euro.

Komisja Europejska już sporo zrobiła i zapisała w tym roku w dokumentach, jeżeli chodzi o bezpieczeństwo energetyczne. Trzeba jednak zrobić więcej przez mechanizmy wsparcia dla inwestycji paneuropejskich, inwestycji pomiędzy krajami członkowskimi, głównie dotyczących sieci przesyłowych i interkonektorów energetycznych łączących systemy energetyczne poszczególnych krajów. To jest oczekiwanie Parlamentu Europejskiego wobec Komisji i nasza presja będzie cały czas rosła – podkreśla europarlamentarzysta.

Europosłowie z Komisji Przemysłu, Badań Naukowych i Energii przyjęli we wtorek 13 maja propozycje dotyczące zwiększenia odporności sieci i integracji odnawialnych źródeł energii w celu budowy zdekarbonizowanego systemu elektroenergetycznego i wsparcia celów energetycznych UE. Przyjęty tekst podkreśla potrzebę znacznych inwestycji w celu modernizacji infrastruktury i zwiększenia transgranicznej przepustowości przesyłowej. Wzywa również do wprowadzenia bardziej przejrzystych zasad w celu przyciągnięcia inwestycji prywatnych oprócz mechanizmów finansowania publicznego oraz zapewnienia, że taryfy sieciowe odzwierciedlają rzeczywiste koszty. Raport zostanie poddany pod głosowanie całego PE podczas sesji plenarnej w Strasburgu 16–19 czerwca br.

Również Europejski Trybunał Obrachunkowy (ETO) w swojej analizie z początku 2025 roku wskazał, że Unia musi przyspieszyć modernizację sieci energetycznych i uelastycznić system, który składa się z 11,3 mln km przewodów i kabli linii elektroenergetycznych doprowadzających prąd do 266 mln odbiorców. Jest to koniczne, by można było do niego włączyć większą niż obecnie ilość energii ze źródeł odnawialnych i by można było go dostosować do rosnącej elektryfikacji. ETO podkreślił potrzebę przyspieszenia inwestycji na dużą skalę w transformację energetyczną i zwiększenie elastyczności sieci, a także ważną rolę ram prawnych w zapewnianiu finansowania.

Unia Europejska nie ma dzisiaj wystarczającej ilości pieniędzy, te pieniądze są w krajach członkowskich i dlatego to jest zadanie krajów członkowskich. Zadaniem Komisji Europejskiej jest doprowadzenie do kooperacji, do synchronizacji, do tego, byśmy nie mieli czarnych dziur na europejskiej mapie energetycznej – mówi Michał Kobosko.